ਸਤੰਬਰ 1897 ਨੂੰ ਸਾਰਾਗੜ੍ਹੀ ਦੀ ਗੌਰਵਮਈ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਲੜਾਈ 'ਚ ਤਕਰੀਬਨ 10,000 ਅਫਗਾਨੀਆਂ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰਾਗੜ੍ਹੀ 'ਚ ਦਲੇਰਾਨਾ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਕਮਾਨ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹਾਂ ਤੱਕ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਹੌਲਦਾਰ ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਦਾ 9 ਫੁੱਟ ਲੰਬਾ ਕਾਂਸ ਦਾ ਬੁੱਤ ਲੰਡਨ ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ , ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਨੇ 20 ਸਿੱਖ ਸੈਨਿਕਾਂ 'ਚ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤਮ ਸਾਹ ਤੱਕ ਲੜਾਈ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਬ੍ਰਿਟੇਨ 'ਚ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਮਾਰਕ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਾਇਕਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਹਨਾ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਸਥਾਪਤ ਹਨ। ਦੱਸਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਬੰਗਾਲ ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਦੀ ਤੀਹਵੀਂ (ਸਿੱਖ) ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ 21 ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਛੇ ਘੰਟਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦਿਆਂ ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਜਿੱਤ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ 180 ਤੋਂ 200 ਪਠਾਨ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬੇਜਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਦੱਸਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰਾਗੜ੍ਹੀ ਦੀ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕੌਮ ਤੇ ਪਲਟਨ ਦੀ ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਸੌਂਪੇ ਹੋਏ ਕਾਰਜ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਵਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖ ਪਲਟਨ ਦੇ 21 ਬੱਬਰ ਸ਼ੇਰਾਂ ਨੇ ਗਾਰੇ ਦੀ ਕੱਚੀ ਬਣੀ ਚੌਕੀ ਦੀ ਰਖਵਾਲੀ ਲਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ | ਇਸ ਦੌਰਾਨ 21 ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨਾਅਰੇ ਲਾਏ ਗਏ,ਅਤੇ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਫਰਮਾਨ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦਿਆਂ 'ਦੇਹ ਸ਼ਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ.. ਜਬਿ ਆਵਿ ਕੀ ਆਉਧ ਨਿਦਾਨ ਬਨੈ ਅਭਿ ਹੀ ਰਣਿ ਮਹਿ ਤਬ ਜੂਝ ਮਰੋ,'ਜੈਕਾਰਿਆਂ ਦੀ ਗੂੰਜ ਚ' ਆਖ਼ਰੀ ਗੋਲੀ ਤੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਹ ਤਕ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਛੱਕੇ ਛਡਾਏ|
ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਦਾ 9 ਫੁੱਟ ਲੰਬਾ ਕਾਂਸ ਦਾ ਬੁੱਤ
saragarhi ਦੇ ਵਾਕੇ ਦੀ ਯਾਦ 'ਚ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਦਾਕਾਰ ਅਕਸ਼ੈ ਕੁਮਾਰ ਨੇ 2019 'ਚ ‘ਕੇਸਰੀ’ ਨਾਮ ਦੀ ਫਿਲਮ ਬਣਾਈ। ਇਸ ਫਿਲਮ 'ਚ ਸਾਰਾਗੜ੍ਹੀ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦੁਰੀ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਫਿਲਮ ਬਲਾਕਬਸਟਰ ਰਹੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਹ ਫਿਲਮ ਸਤੰਬਰ 2021 ਵਿਚ ਵੋਲਵਰਹੈਂਪਟਨ, ਵੇਡਨੇਸਫੀਲਡ, 'ਚ ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਵਿਖੇ ਮੁੜ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਦੱਸਦੀਏ ਕਿ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵੱਲੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ 100,000 ਡਾਲਰ (97 ਲੱਖ ਰੁਪਏ) ਦੀਆਂ 50,000 ਡਾਲਰ (48 ਲੱਖ ਰੁਪਏ) ਇਕੱਠੇ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਹਨ।
ਉਥੇ ਹੀ ਵੌਲਵਰਹੈਂਪਟਨ ਮੈਟਰੋਪੋਲਿਸ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਕੌਂਸਲਰਾਂ ਵੱਲੋਂ 11 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਇਕ ਇਕੱਠ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਮਿਲਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਮੂਰਤੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਕਿਰਾਏ ‘ਤੇ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਯੂਕੇ 'ਚ ਲੜਾਈ ਦੀ ਇਕੋ ਇਕ ਹੋਰ ਯਾਦਗਾਰ 1898 ਵਿਚ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿਚ ਮਾਰੇ ਗਏ 36 ਵੇਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਮਾਂਡੈਂਟ ਕਰਨਲ ਜੌਹਨ ਹਾਫਟਨ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਪਿੰਗਮ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਇਕ ਤਖ਼ਤੀ ਹੈ। ਕੌਂਸਲਰ ਭੁਪਿੰਦਰ ਗਾਖਲ, ਜਿੰਨਾ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਜਲੰਧਰ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ । ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉੰਨਾ ਦਾ ਜਨੂੰਨ 40 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ|
9ft. tall bronze statue ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਸ਼ਾਖਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਕੈਲੰਡਰ ਵੇਖਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖੰਡਰਾਂ ਉੱਤੇ ਖੜੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇਖੀ ਸੀ ਅਤੇ ਬੈਂਕ ਮੈਨੇਜਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕੀ ਹੈ। ਮੈਨੇਜਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਬੇਟਾ, ਇਹ ਤੁਹਾਡਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ, ਇਸ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰੋ।ਅਤੇ ਜਦ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੌਲਦਾਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਡਿੱਗੇ ਨਾਇਕਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਤਸਵੀਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਗਾਖਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਨਿਊਯਾਰਕ 'ਚ ਇਕ ਸੱਜਣ ਹੈ ਜੋ 21 ਫੌਜੀਆਂ ਦੇ ਬਚੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਵੱਲ ਵੇਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਖਿੱਚਦਾ ਸੀ|
ਅੱਗੇ ਦਸਦਿਆਂ ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੂਰਤੀਕਾਰ ਲੂਕਾ ਪੈਰੀ ਲਈ, ਇਹ ਇਕ “ਬਰਕਤ” ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਲਾਕਾਰੀ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ,ਉਸਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬੁੱਤ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਬਣਾਏ ਸਨ “ਉਹ ਇਕਦਮ ਪਛਾਣਨ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ ਸੌਖਾ ਹੈ.” “ਇਹ ਲੜਾਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਗਏ ਸਨ,ਕਿਉਂਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸ ਨਹੀਂ ਪੜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਮੈਂ ਇਸਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਕੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਮਾਨ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।