ਹਿਮਾਚਲ-ਉਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਖਿਸਕਣ ਰਹੀ ਜ਼ਮੀਨ? ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਅਸਲ ਕਾਰਨ

Landslides in Himachal-Uttarakhand: ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਕਾਰਨ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੱਧ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਦੋਵਾਂ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਕਾਰਨ ਸੈਂਕੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। 

ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁੱਲ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਹਿਮਾਲਿਆ 'ਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ 67 ਫੀਸਦੀ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹਨ। ਹਿਮਾਚਲ ਅਤੇ ਉਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਢਿੱਗਾਂ ਡਿੱਗਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮਾਹਿਰ ਵੀ ਚਿੰਤਤ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਉਸਾਰੀ, ਘਟਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਹਾਅ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਚੌੜੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਅਤੇ ਸੁਰੰਗਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਵੀ ਅਹਿਮ ਕਾਰਨ
ਪਹਾੜੀ ਢਲਾਣਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਕਟਾਈ ਅਤੇ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਲਈ ਬਲਾਸਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਵੀ ਢਿੱਗਾਂ ਡਿੱਗਣ ਦੀਆਂ ਵਧਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੇ ਫਟਣ ਅਤੇ ਸਹੀ ਨਿਕਾਸੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨੇ ਹਿਮਾਚਲ ਵਿੱਚ ਢਲਾਣਾਂ ਨੂੰ ਢਿੱਗਾਂ ਡਿੱਗਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਤਰਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਚ ਤੀਬਰਤਾ ਵਾਲੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਬਦਤਰ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ।

ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਬਾਰਸ਼ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਵਧ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨੀਵੇਂ ਕਟਾਵ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਛਾਲੇ ਦੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ। 

ਮੌਸਮ ਵਿਭਾਗ ਅਨੁਸਾਰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਾਲ ਹੁਣ ਤੱਕ 742 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਮੀਂਹ ਪਿਆ ਹੈ। ਸਟੇਟ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 55 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਚਲ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਦੀਆਂ 113 ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਹਨ।

ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ 'ਚ 6 ਗੁਣਾ ਵਾਧਾ
ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਾਰਨ ਲੋਕ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਭਾਗ (ਪੀ.ਡਬਲਯੂ.ਡੀ) ਨੂੰ 2,491 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਅਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹਾਈਵੇਅ ਅਥਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ (ਐਨ.ਐਚ.ਏ.ਆਈ.) ਨੂੰ ਲਗਭਗ 1,000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। 

ਕੁੱਲ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ 10,000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ 2022 ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਢਿੱਗਾਂ ਡਿੱਗਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ 6 ਗੁਣਾ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। 2020 ਵਿੱਚ 16 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 2022 ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਦੀਆਂ 117 ਵੱਡੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਅੰਕੜਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਰਾਜ ਵਿੱਚ 17,120 ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 675 ਨਾਜ਼ੁਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਬਸਤੀਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹਨ।

ਮੀਂਹ 'ਚ ਡੁੱਬਦੇ ਪਹਾੜ
ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਖਤਰਾ ਹੈ, ਜੋ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। 

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਮੀਂਹ ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਡੋਬ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਵਾਲਿਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸੜਕਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੜਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਮਲਾ-ਕਾਲਕਾ, ਸ਼ਿਮਲਾ-ਮਟੌਰ, ਮਨਾਲੀ-ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਮੰਡੀ-ਪਠਾਨਕੋਟ ਮਾਰਗ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।