ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ ਸੁਰੰਗ ਬਣਾਉਣ ਵੇਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਵੱਡੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ; ਯੋਜਨਾ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਨਿਕਾਸੀ ਦਾ ਰਸਤਾ

ਦੇਹਰਾਦੂਨ: ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਰੰਗ ਵਿੱਚ 40 ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਫਸੇ ਹੋਏ ਨੂੰ 160 ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਬੀਤ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਨਕਸ਼ਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ ਜੋ ਸੁਰੰਗ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਕਥਿਤ ਗੰਭੀਰ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸਟੈਂਡਰਡ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਪ੍ਰੋਸੀਜਰ (ਐਸਓਪੀ) ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਤਿੰਨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੰਬੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸੁਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਆਫ਼ਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਚਣ ਲਈ ਇੱਕ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਨਿਕਾਸੀ ਦਾ ਰਸਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਨਕਸ਼ੇ ਤੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ ਕਿ 4.5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਸਿਲਕਿਆਰਾ ਸੁਰੰਗ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਨਿਕਾਸੀ ਦਾ ਰਸਤਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।

ਬਚਾਅ ਟੀਮਾਂ ਹੁਣ ਐਤਵਾਰ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਸੁਰੰਗ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫਸੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਵਿਕਲਪਿਕ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਲੈ ਕੇ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਸੁਰੰਗ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਨ, ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਹੁਣ ਚਿੰਤਤ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਕੱਲ੍ਹ ਸ਼ਾਮ ਸੁਰੰਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਚੀ "ਕਰੈਕਿੰਗ ਦੀ ਆਵਾਜ਼" ਸੁਣਾਈ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਮਰੀਕੀ ਡਰਿਲ ਮਸ਼ੀਨ ਨੇ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਮੈਂਬਰਾਂ ਅਤੇ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਭੱਜਣ ਦਾ ਰਸਤਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।

ਸੁਰੰਗਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਜਿਹੇ ਬਚਾਅ ਰੂਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੁਰੰਗ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਡਿੱਗਣ, ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਆਫ਼ਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਵਾਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਰਸਤੇ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸੁਰੰਗ ਦਾ ਇਹ ਨਕਸ਼ਾ ਉਦੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਵੀਕੇ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਸੁਰੰਗ ਡਿੱਗਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਛੁਡਵਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਸੜਕੀ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਰਾਜਮਾਰਗ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਬਚਾਅ ਕਾਰਜ ਜਲਦੀ ਹੀ ਪੂਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਤੱਕ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਅਣਕਿਆਸੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਸਮਾਂ ਸੀਮਾ ਤੈਅ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।

ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਚਾਅ ਯੋਜਨਾਵਾਂ 'ਤੇ ਚੱਕ ਰਿਹਾ ਕੰਮ
ਸੁਰੰਗ 'ਚ ਫਸੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਹੁਣ ਤੱਕ ਤਿੰਨ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਤਰੀਕਿਆਂ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਪਲਾਨ-ਏ ਤਹਿਤ ਮਲਬਾ ਹਟਾਉਣ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਬੁਲਡੋਜ਼ਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਟੀਮਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਚੱਟਾਨਾਂ ਢਿੱਲੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮਲਬੇ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਲਬੇ ਨਾਲ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

ਪਲਾਨ-ਬੀ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਹੋਏ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ 900 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਵਿਆਸ ਵਾਲੀ ਪਾਈਪ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਔਜਰ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਪਾਈਪ ਰਾਹੀਂ ਰੇਂਗ ਕੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਸੀ। ਪਰ ਔਗਰ ਮਸ਼ੀਨ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਬੇਅਸਰ ਸਾਬਤ ਹੋਈ।

ਪਲਾਨ-ਸੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਮਰੀਕੀ ਡਰਿਲ ਮਸ਼ੀਨ ਲਿਆਂਦੀ ਗਈ ਸੀ। ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਮਲਬੇ 'ਚ ਡਰਿਲਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਮਲਬੇ ਵਿਚਲੇ ਮੋਰੀ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ 40 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇ 70 ਮੀਟਰ ਹੋ ਗਈ। ਪਰ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਬੇਅਰਿੰਗ ਟੁੱਟਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮਸ਼ੀਨ ਨੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਈ ਮੀਡੀਆ ਚੈਨਲਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਸ਼ੀਨ ਟੁੱਟ ਗਈ ਹੈ, ਪਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਪਲਾਨ-ਡੀ 'ਤੇ ਕੰਮ ਹੁਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੰਦੌਰ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਹਰੀਜੈਂਟਲ ਡਰਿਲਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ ਲਿਆਂਦੀ ਗਈ ਹੈ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਸਾਜ਼ੋ-ਸਾਮਾਨ ਦਾ ਇਹ ਹਿੱਸਾ ਪਾਈਪ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਧੱਕਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਪਾਈਪ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗੀ।

ਪਲਾਨ-ਡੀ ਫੇਲ ਹੋਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪਲਾਨ-ਈ ਅਤੇ ਐੱਫ ਸੰਕਟਕਾਲੀਨ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਅਚਨਚੇਤ ਯੋਜਨਾ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਚੱਟਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੋਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸੁਰੰਗ ਲੰਘ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਰੇਲਵੇ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆਂਦੀ ਗਈ ਅੰਤਿਮ ਯੋਜਨਾ ਚਟਾਨ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਸੁਰੰਗ ਖੋਦਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਰੰਗ ਉਸ ਥਾਂ 'ਤੇ ਮੁੱਖ ਸੁਰੰਗ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗੀ ਜਿੱਥੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਫਸੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਚਿੰਤਤ
ਫਸੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੇ ਭਰਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿਗੜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਬਚਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਫਸੇ ਹੋਏ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਪੁਨਰਵਾਸ ਦੀ ਲੋੜ 'ਤੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਰ ਹੈ ਕਿ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਫਸੇ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।